تحریم های آمریکا چگونه اصول اساسی حقوق بشر را نقض می کند؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: تحریم در اشکال متعدد سیاسی، اقتصادی، نظامی و غیره آن از دیرباز مورد توجه دولت ها بوده است. هدف از تحریم عمدتاً تحمیل خواست و اراده یک کشور بر کشوری دیگر است تا مطابق با خواست و میل آن عمل کند. امروزه به دلیل گسترش ارتباطات و تعاملات جوامع، اعمال تحریم به صورت های پیچیده تری طراحی و اعمال می شود. استفاده از تحریم بصورت پیش فرض، مستلزم برخورداری از سطح بالای توانمندی در حوزه های مختلف است.

علاوه بر این دولت تحریم کننده عموماً با هدف تحمیل اراده خود اقدام به تحریم دیگر کشورها می کند. در این چارچوب ایالات متحده آمریکا کشوری است که طی سال های اخیر بیشترین استفاده را از ابزار تحریم علیه دیگران کرده است. روسیه، کوبا، کره شمالی، ایران، سوریه و چین کشورهایی هستند که هدف بیشترین تحریم های ایالات متحده آمریکا در حوزه های سیاسی، اقتصادی و نظامی بوده اند. نکته ای که در رابطه با اثرات تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده وجود دارد، مشکلات و مصائبی است که این تحریم ها بر مردم جوامع هدف ایجاد کرده و موجب نقض حقوق اساسی آنها می شود.

حقوقی که عمدتاً در چارچوب حقوق بشر قرار گرفته و به صورت جهانی به رسمیت شناخته شده است. در این یادداشت تلاش خواهد شد توضیح داده شود که چگونه تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده آمریکا موجب نقض حقوق بشر در جوامع هدف می شود.

تحریم و سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا

توسل به تحریم بعنوان یک ابزار در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا مورد توجه قرار دارد. هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه ایالات متحده آمریکا نسبت به اصل استفاده از ابزار تحریم اتفاق نظر دارند. تنها شیوه و حدود اعمال تحریم، محل اختلاف نظر است. در حقیقت ایالات متحده توسل به تحریم را یک راه میانه بین اقدام تمام عیار و بی تفاوتی نسبت به مسائل و تحولات جهان می بیند. این باور در هیئت حاکمه ایالات متحده وجود دارد که اقدام تمام عیار مانند حمله نظامی هزینه های هنگفتی را در پی داشته و بی تفاوتی موجب انفعال در سیاست خارجی می شود. در این میان اعمال تحریم ابزاری است که هم موجب اجتناب از هزینه های سنگین می شود و هم سیاست خارجی را از انفعال خارج می کند.

بر این مبنا علاقه بسیاری در میان سیاستمداران هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه ایالات متحده آمریکا برای استفاده از ابزار تحریم در سیاست خارجی وجود دارد. ایالات متحده علاوه بر اعمال تحریم های اولیه، تحریم های ثانویه را نیز علیه کشورهای مخالف خود اعمال کرده است.

در چارچوب تحریم ثانویه هر کشور، شرکت یا شخص ثالثی که با کشورهای تحت تحریم ارتباط برقرار کند، با تحریم ایالات متحده روبرو می شود. طبق گزارش های منتشر شده، در چارچوب تحریم های اولیه و ثانویه ایالات متحده آمریکا تا کنون بیش از دو هزار شخص و شرکت تحت تحریم قرار گرفته اند که ۶۸ درصد از آنها مربوط به ایران است. شرکت ها و اشخاص کره شمالی با ۲۲ درصد، روسیه با ۵ درصد، حزب الله لبنان با ۳ درصد و چین با ۲ درصد به ترتیب در فهرست تحریم های اقتصادی وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا قرار دارند.

اثرات تحریم بر جوامع هدف

اگرچه به ظاهر تحریم علیه نظام سیاسی کشور هدف و به منظور تحمیل خواست و اراده کشور تحریم کننده اعمال می شود، اما تجربه موارد متعدد نشان داده است که اثر تحریم در عمل متوجه عموم مردم و جامعه می شود. در این میان تحریم های اقتصادی بیشترین تاثیر سوء را بر توده مردم دارند و اختلالات اساسی در زندگی معمول و روزمره آنها ایجاد می کنند. تحریم ها به تناسب موضوع و هدفی که دنبال می کنند اثرات متعددی بر جوامع هدف تحمیل می کنند از جمله؛

• تاثیر بر معیشت و رفاه

شاید مهمترین حوزه ای که تحت تاثیرات سوء تحریم های ایالات متحده در جوامع هدف به ویژه در ایران قرار گرفته است، «معیشت و رفاه» عمومی جامعه است. تحریم به ویژه در حوزه مالی و اقتصادی با ایجاد اختلال در فرایند تبادلات مالی بین المللی موجب تنش های اقتصادی و التهاب در بازار کالاهای سرمایه ای و اساسی می شود.

• تاثیر بر امنیت غذایی

کارویژه اساسی دولت در تامین و تضمین امنیت غذایی جامعه حوزه دیگری است که تحت تاثیر تحریم با اختلال مواجه می شود. بلوکه کردن اموال و دارایی های ایران در کشورهای دیگر مانند کره جنوبی، دسترسی دولت به این دارایی ها و تامین کمبود داخلی در زمینه کالاهای غذایی اساسی مانند گندم، ذرت و نهاده های دامی از بازارهای بین المللی را با اختلالات جدی مواجه می کند.

• تاثیر بر بهداشت و درمان

امروزه جوامع در حوزه های مختلف برای رفع نیازهای اساسی خود نیازمند تعامل و تبادل ظرفیت ها با یکدیگر هستند. حوزه بهداشت و درمان یکی از حوزه هایی است که تحت تاثیر تحریم های ایالات متحده قرار گرفته است. با وجود اینکه ایران به خودکفایی حداکثری در حوزه بهداشت و درمان رسیده است، اما با این وجود تحریم های ایالات متحده مشکلات بسیاری را به ویژه برای بیماران دارای بیماری خاص ایجاد کرده است. بعنوان نمونه بیماران مبتلا به «ای بی» در ایران به دلیل تحریم های ایالات متحده نمی توانند به پانسمان های مخصوص این بیماری که توسط یک شرکت سوئدی تولید می شود دسترسی داشته باشند.

• تاثیر بر توسعه و پیشرفت

از دیگر مواردی که تحت تاثیر تحریم های ایالات متحده قرار گرفته است، توسعه و پیشرفت جوامع هدف تحریم در حوزه های عمرانی، فنی و زیرساختی است. بصورت طبیعی جوامع بشری برای بهره مندی از سطح مطلوب زندگی نیاز به توسعه و پیشرفت دارند و این نیاز در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران برجسته تر است. تحریم های ایالات متحده با ایجاد اختلال در تجارت و تبادلات مالی بین المللی موجب پایمال شدن حق جوامع برای توسعه و پیشرفت می شوند. البته کشورهایی مانند ایران توانسته اند محدودیت های مرتبط با تحریم در زمینه توسعه را پشت سر گذاشته و عملاً وارد فاز توسعه و پیشرفت شوند.

تحریم و نقض حقوق بشر

اشاره شد که تحریم به صورت کلی و تحریم های ایالات متحده آمریکا به صورت ویژه آثار و پیامدهایی را متوجه جوامع هدف می کنند و شئون مختلف زندگی اجتماعی را تحت تاثیرات سوء قرار می دهند. سوالی که مطرح می شود این است که آثار و پیامدهای ناشی از تحریم چه نسبتی با حقوق بشر و اصول اساسی آن دارد؟ در رابطه با حقوق بشر، علاوه بر اعلامیه جهانی حقوق بشر، دو میثاق «حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی» و «حقوق مدنی و سیاسی» به همراه «پروتکل اختیاری میثاق حقوق، حقوق مدنی و سیاسی» اسناد اساسی و پایه را تشکیل می دهند.

در چارچوب این اسناد سه نسل از حقوق بشر تعریف شده است و می تواند بعنوان شاخصی جهت ارزیابی و بررسی تحریم های اعمال شده از سوی ایالات متحده از منظر حقوق بشر مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس تحریم های ایالات متحده و آثار و پیامدهای مخرب آنها حقوق اساسی جوامع هدف به ویژه در ایران را بصورت گسترده نقض کرده اند. از جمله؛

• تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده بیش و پیش از هر چیز «حق زندگی» و «حق حیات» جوامع را تحت تاثیر قرار می دهد که از اصول اساسی نسل اول حقوق بشر محسوب می شود. تحریم ها با تحمیل محدودیت های گسترده، زندگی جوامع را با خطرات جدی مواجه کرده و حق برخورداری از استانداردهای حداقلی در زندگی اجتماعی را سلب می کنند.
• حق دسترسی به غذا، مسکن، مراقبت‌های سلامتی و هم‌چنین امنیت اجتماعی مهمترین مواردی هستند که در نسل دوم حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته و در میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی درج شده اند. همان گونه که توضیح داده شد تحریم های اعمال شده توسط ایالات متحده علیه دیگر جوامع، «معیشت»، «رفاه»، «بهداشت و درمان» و «امنیت غذایی» جامعه را تهدید کرده و موجب نقض حقوق بشر می شود.
• نهایتاً نسل سوم حقوق بشر که ناظر بر مواردی مانند «حق توسعه و پیشرفت» جوامع انسانی است، در اثر تحریم های ایالات متحده بصورت اساسی نقض شده است. در رابطه با جمهوری اسلامی ایران، تحریم های ایالات متحده به ویژه مسدودسازی اموال و دارایی های ملی ایران در کشورهای خارجی آسیب های اساسی را متوجه فرایند توسعه و پیشرفت ملی کرده است.

به عنوان جمع بندی، تحریم های ایالات متحده در دوسطح اولیه و ثانویه آثار و پیامدهای متعددی را متوجه کشورهای هدف می کند. اگرچه ادعا می شود که این تحریم ها دولت و نظام سیاسی را هدف گرفته اند، اما در عمل مردم جوامع هدف متحمل خسارات عمده ناشی از تحریم ها می شوند. تحریم های اعمال شده موارد متعددی از حقوق جوامع که در اسناد پایه حقوق بشری شناسایی شده اند را مورد نقض گسترده قرار می دهند. از جمله حق زندگی و حیات، حق دسترسی به غذا، مسکن، مراقبت‌های سلامتی و هم‌چنین امنیت اجتماعی و نهایتاً حق توسعه و پیشرفت مهمترین این موارد هستند که در نسل های اول، دوم و سوم حقوق بشر مورد شناسایی قرار گرفته اند.

*سالار نامدار وندایی: کارشناس مسائل اروپا و آمریکا